นั่นเฮือนไม้ติดทางที่ยังบ่มีรั้ว
คีต์ คิมหันต์
ข้อยนั่งอยู่ตรงนี้ ที่นอกชานเฮือนไม้ใต้ถุนโล่ง มองลงไปทางถนนที่เชื่อมบ้านกลางกับบ้านใหญ่ทางเหนือ และบ้านน้อยทางใต้
สีดำหม่นของมัน เปลี่ยนมาจากสีสนิมดินเหนียวขี้หินแห่ที่เปลี่ยนมาจากทางดินทรายสีหม่นปนขี้ควยขี้งัวอีกเทื่อ
ทางใต้ไปบ้านน้อยนั้น ตีนบ้านก่อนทะลุออกท่ง เคยมีซุ้มอุโมงค์กอไผ่ใหญ่ที่นกจอกเฮ็ดฮังห้อยโต่งเต่งเป็นสาย ว่าแม่นในโลกหนังสือการ์ตูนเอาโลด
ทางเหนือไปบ้านใหญ่ มีถนนหลวงขวงคั่นอยู่ มีวัดเป็นจุดหมายของย่า เพิ่นเก็บดอกสะเลเตถือปิ่นโตไปจั่งหันวันซ้อนบ่ขาด
หากทางถนนคือเครื่องบันทึกเรื่องราวสำคัญของหมู่บ้านเฮา อาจบอกกล่าวเล่าขานเรื่องราวความเป้นไปได้เป็นทำนองลำล่อง ให้ลูกหลานพ่อใหญ่หมอลำคำตา หมอลำคนสุดท้ายของบ้านเฮามาลำกะได้
ทางถนนดินทราย คนไปช้ามาค่อง หัวใจขาวใสส่ำกลีบดอกสะเลเตกอข้างแอ่งน้ำเซอะน้ำอาบ ขนาบด้วยกอกล้วยตะนีออง ตรงหน้าบันได ทางขึ้นเฮือนทางเหนือนั่น
ทางดินหินแห่ คนไปไว มาว่อง หัวใจคือสีดอกหมากเฟืองชมพูแดงต้นฮิมฮั้วลวดหนามคั่น
ป่ามันของซุมพ่อใหญ่ค้ำขี้ถี่ ทางตาเว็นออกพุ่น
ทางดำก่ำหินเคลือบยางบักตอย คนไปฟ้าว มาฝั่ง เถิ่งฝั่งแหน่บ่เถิงฝั่งกะมี หัวใจหลายหลากสีปานแพตาหม่องอีแม่ ที่ตัดเย็บด้วยมือให้พ่อให้ลูกถือใช้ หรือตัดเอาไว้เย็บขอบด้วยผ้าด้ายดิบสีแดงยัดนุ่น เป็นเสื่อนอน ซึ่งต่ำจากกี่ใต้ตะล่างเฮือน
ต้นบักงิ้วตรงมุมหน้าเฮือนติดทางที่ยังบ่มีรั้ว กำลังแต่งยอดใบรับฝนใหม่ แปลกแท้ หมากนุ่นหน่วยนั่นคือบ่หล่น ใผเอาเชือกมัดไว้หรือบ่ เปลือกมันแตกอ้า ปุยนุ่นกับเมล็ดลอยไปไสเหมิด ปล่อยให้หน่วยเปล่าว่าง มันคือบ่หลุดข่วนจักเทื่อ ท่าหยัง รออะไรกันหนอ
“ทำไม ไม่เห็นคุณไปเสนองานห้องสมุดเองละ?”
“ผมไม่มีชื่อในคำสั่งงานห้องสมุดแล้วนี่ครับ ท่านผอ-ออ”
“อ้าว เป็นไปได้ไง ก็คุณเป็นหัวหน้างานมิใช่รึ”
“ท่าน ผอ-ออ ไม่รู้ แล้วผมจะรู้อย่างไรครับ”
เหมือนฝัน บทสนทนายังก้องในใจ มื้อนั่น ที่หน้าห้องอบรมครูวันก่อนเปิดเรียนใหม่ปีที่ 30 ของข้อย กับงานครูบรรณารักษ์ห้องสมุดโรงเรียนมัธยม ผ่านร้อนผ่านหนาว ผ่านผู้บริหารมาเป็นสิบ ผ่านครูผู้ร่วมงานมาเกือบพัน ผ่านโรงเรียนมาแล้วห้าโรง
ช่างตลกแท้ ครูบรรณารักษ์โดยตำแหน่ง ถูกทำให้เชื่องด้วยเงินค่าวิทยฐานะ ต้องไปขอทานสอนวิชาอื่น ให้ได้งาน จึงได้รับการประเมิน วางงานวิชาชีพบรรณารักษ์ไว้ กระนั้นก็ยังต่อสู้ถูไถสร้างสรรค์ห้องสมุดให้เป็นที่หมายสำคัญสำหรับการอ่านแก่นักเรียน จนลูกน้องต้องแท้งลูกไปคนหนึ่ง
ห้องสมุดเป็นสิ่งแปลกปลอมสำหรับสถานศึกษา ถูกไล่ที่จากใต้อาคารเรียนสี่ชั้น ไปอยู่อาคารชั่วคราว พอได้ตึกใหม่จึงจำต้องขนหนังสือขึ้นชั้นสอง นั่นแหละลูกน้องถึงได้แท้งลูก เป็นเหตุให้เธอ
ขอย้ายกลับภูมิลำเนาได้อย่างหวุดหวิด โดยไม่ต้องจ่ายค่ากิโลเมตรให้ซุมคณะผู้แทนครูของเขตพื้นที่
ปั้นบรรณารักษ์นักห้องสมุดน้อยมาหลายรุ่น พาไปออกค่าย “พาน้องอ่าน ปันหนังสือให้น้อง”ตามโรงเรียนติดฝั่งโขงทุกปี ความดีมีอยู่ในแฟ้มรายงานเต็มตู้ แต่ความชอบบ่เกิด เงินงบประมาณซื้อหนังสือเข้าห้องสมุดทุกบาท จ่ายเต็ม เปอร์เซ็นต์ส่วนที่ควรได้ก็ให้สำนักพิมพ์เขาจ่ายเป็นหนังสือเพิ่มจนครบจำนวน มีบัญน้ำบัญชีใบเสร็จส่งการเงิน-พัสดุโรงเรียนอย่างถูกต้องของเงินงบสามแสน นอกในเบี้ยใบ้ไม่เคยรู้จัก ตรงนี้กระมัง ถึงทำให้ชื่อถูกตัดทิ้งจากสาระบบงานห้องสมุดโรงเรียน งานวิชาชีพที่
ร่ำเรียนจบมาโดยตรงถูกปฏิเสธการมีอยู่ โดยบ่รู้เนื้อรู้ตัว...
ป่านนี้เพิ่นอยู่ไสกันนะ ข้อยคึดในใจ แม่นละ ข้อยนั่งพิงเสาอยู่นอกชานมาตั้งแต่เช้า ตอนนี่ก็น่าจะบ่ายสี่โมงแล้วกระมัง การกลับมาบ้านเทื่อนี้ เหมือนทหารกลับจากสงคราม ม่วนใจเป็นพิเศษ
ที่เจ้าของบ่ต้องกลับไปต่อสู้กับสิ่งใด๋ๆ อีก
ฝนตกรินย้อย เป็นฝอยๆ เหมือนม่านบางๆ คั่นกลางระหว่างเฮือนข้อยกับอาคารพาณิชย์ฝั่งตรงข้ามที่ดูเหงาๆ เบิ่งเอาถ้อนพี่น้อง อาคารทั้งหลัง ๙ คูหา ค่อยจางหายไป ภาพเฮือนแม่ใหญ่ก่ำค่อยปรากฏแทนที่ ข้างเฮือนมีทางลงไปบึงแหลม ข้อยกับย่าเคยไปสักสุ่มจับปลา พ่อกับแม่กะเคย
ใช้ข้อยไปเก็บผักขี้เหล็กมาแกง
พ่อแม่ตายป๋า ตั้งแต่ข้อยบรรจุได้บ่ถึงเดือน พ่อเพิ่นหัดขับรถยนต์คันใหม่มือห้า ขึ้นสี่แยกทางถนนหลวงสี่เลนห่างจากแยกไปวัดไปทางตะเว็นออกอีกแยกหนึ่ง ทางขึ้นค้อยสิข้ามแยกไปนา ขนาบด้วยรั้วโรงเรียนประถมกับโรงพยาบาล ที่ที่สมควรมีไฟแดงเสียที
พอรถพ่อย้วยขึ้นไปปานนางงามหอมแดงนวยนาดอาดหลาดเทิงเวที ฮอดกลางแยก จักรถขนเงินธนาคารมาแต่ทีปใด๋ ชนเข้าเต็มลำและลากถูกไปไกลเกือบสุดเขตรั้วด้านหน้าโรงบาล กะต่ามอนเปล่าอีแม่อยู่กระบะกะประหลาดยังตั้งอยู่คือกับมีมือที่มองบ่เห็นมาจับจ่องไว้
พ่อกับแม่อยู่ส่วนเก๋งรถถูกอัดแหญ่ญ่อเข้าหากัน ตายคาที่
ข่าวเศร้านี่ ถูกส่งไปฮอดข้อยยามบ่าย ขณะนำลูกน้องไปทำกิจกรรมอยู่ที่โรงเรียนริมฝั่งแม่น้ำสองสีซึ่งเอื้อยคาคีงข้อยเพิ่นทำงานอยู่ ที่แรกเพิ่นบรรจุอยู่ทางภาคกลาง พอพบรัก แต่งงานแล้ว ท่านพี่อ้ายก็สอบได้เป็น ผอ-ออ กศน. เลยชวนกันย้ายมาอยู่กับแคมโขงบ่อนบ้านเกิด เพิ่นก๋ากันว่าสิอยู่ยั้งเป็นครูกับบ้านจนเกษียณ
ตอนนั่น ยุวบรรณารักษ์จากโรงเรียนสตรีประจำจังหวัดกำลังอ่านหนังสือเสียวสวาดให้น้องๆฟัง เถิ่งตอนพ่อฮู้โตว่าใกล้ตาย เลยสิเวนมอบสมบัติให้พี่น้องศรีเฉลียวกับเสียวสวาด นั่นละ
“น้องหล่า ศรีเฉลียวสิเลือกเอา นามูนกับเฮือน หรือ ป่าโคกแคมห้วยกับสวนกะยอมบานดั้ว”
“นามูนกับเฮือน ๆๆๆๆ” น้องๆ ลูกแม่น้ำโขงหน้ามอมแมมแก้มติดขี้ดังตังเหนียว ต่างเดาตามโครงเรื่อง ที่เอื้อยเกริ่นนำไว้
“ถืกแล้ว ส่วนเสียวสวาดพระเอกเฮา ก็สมใจหวัง ได้ป่ากับสวน พ่อก็เลยทำนายบอกลูกให้ฮ่ำฮอน แก้ไขพัฒนาโต ว่า ศรีเฉลียว เจ้ามักง่าย อยากได้สิ่งที่มีเป็นฮูปเป็นการแล้ว ให้หมั่นรักษาเด้อ
ส่วนเจ้า เสียวสวาดผู้น้อย เจ้าผู้สิห่างมีไปหน้า เลือกสิ่งที่ต้องคิดแปงสร้างเอง กะให้มั่นใจ อย่าได้ท้อแท้กับอุปสรรค ฮักแก้ปัญหาด้วยสติปัญญาที่เจ้ามี เด้อคำแพงพ่อเอย”
ครูใหญ่เข้ามาบอกข่าวข้อย ที่กะลังนั่งฟังลูกศิษย์เล่านิทานด้วยความชื่นชม ลมหายใจข้อยตอนนั่นยังราบเรียบดีอยู่ ข่าวเศร้าซูนใจ ใจยังนิ่งเศร้าลึก คลับคล้ายตอนเสียวสวาดสิลาบ้านเมืองขึ้นเรือสำเภาไปค้า อาลัยอาวรณ์แต่ก็ทำใจได้
เรื่องจริงคือนิทาน เหมือนตอนนี้ หน้าเฮือนไม้ ที่เอื้อยเวนมอบให้ข้อย พร้อมที่นาโคกหม่องป่าขะยอมหนองหว้าอีกสิบกั่วไร่
ผละสายตาจากทางถนน แหนมอ้อมที่เฮือนอีกสามด้าน ช่างอึดอัดต่างก่อนเก่า กำแพงปูนสูงบังสายตา ปิดกั้นควมเป็นพี่น้องไปสิ้น เหมือนคนไม่เคยเป็นญาติกันมาก่อน มันคือกันกับห้องสมุดที่ผู้บริหารบ่เคยขึ้นไปยามถามข่าว มันถูกเทคโนโลยีคอมแคมบังเหมิด
“สมัยนี้ ทันสมัยแล้ว เรียนได้ทุกที่ อ่านได้ตลอดเวลา ไม่จำเป็นต้องอ่านแต่หนังสือเล่มแล้ว” ผอ-ออแจงวิสัยทัศน์ในที่ประชุมประจำเดือน เหมือนถูกปลิดชีพด้วยคมมีดปลายแหลม ที่จิ้มแทงหัวใจครูบรรณารักษ์
ในรั้วกำแพงทางตาเว็นตกนั่นบ้านพ่อลุงสา เพิ่นตายดนเติบ เหลืออยู่นี่แม่นหลานชายกับหลานใภ้ คนสมัยใหม่ ได้การงานทางกรุงเทพฯ นานๆ จะกลับมาบ้าน แม่ป้าพ่อลุงผู้พ่อแม่ของหมู่เขา ออกไปเฮ็ดเฮือนอยู่ท่งนาทางห้วยครกพู้น
ทางใต้ถัดกันมา ลุงกับป้ายังอยู่ แต่เพิ่นเคียดขมให้อีพ่อที่ได้มูนหลายกั่วหมู่ (กะย้อนว่าอีพ่อเป็นผู้เลี้ยงแม่นอ) พอได้ใภ้ได้เขยก็เลยเฮ็ดกำแพงขึ้น เพิ่นเว้าในคราวหลังเฮ็ดบุญหาย่าแล้วว่า ย้านไก่เป็ดที่เลี้ยงไว้ออกไปกวนพี่กวนน้อง ว่าสั้นว่า
ส่วนกำแพงทางตาเว็นออก แม่นตำรวจกับเมียจากทางอื่นที่มาซื้อที่จากป้าผู้น้อย ซึ่งเพิ่นต้องลงไปเลี้ยงหลานอยู่ระยองเพราะลูกชายเพิ่นผู้มีงานทำในโรงกลั่นน้ำมัน ซื้อที่เฮ็ดเฮือนไว้หลังงาม อยากให้แม่ไปอยู่นำ เมียบักหล้ากะเปิดร้านขายของชำให้เบิ่งแยง ย้านแม่ย่าเหงา ส่วนลูกใภ้กะไปเฮ็ดงานในโรงงานกับผัวนั่นละ
เย็นสายลมฝนเดือนมิถุนา หอมไอดินฉ่ำฝนใหม่ เดินขึ้นจากชาน มายืนอยู่ที่ห้องเปิง ห้องนอนสองห้องปิดประตูล็อคกุญแจหลายปีคักแน่ ฝาเฮือนด้านหน้า สูงเหนือประตูห้อง ฮูปวาดเรื่องราวการของพระพุทธเจ้า เหลือแขวนห้อยอยู่ ๖ จาก ๑๓ กรอบ เขาเพ่งฮูปที่พระพุทธองค์กำลังรับบิณฑบาต จากพระประยูรญาติ มีกระแตตัวน้อยสามโต คอยจอบซอมอยู่บนพื้นดินที่พืชพรรณขึ้นเขียวก่อง ออกดอกหลากสีสดใส ชั่วอึดใจ ข้อยหันหลังก้าวลงชานเฮือน ลงบันไดมา
แนมลงไปใต้ตะล่าง รถยนต์เจ็ดที่นั่งยังจอดนิ่งสงบอยู่ ก่อนถึงบันไดขั้นสุดท้าย เหมือนโลกเหวี่ยงตัวกลับ ในหัวเขาดังวืบหวือ ตาพร่ามัว ข้อยสะบัดหัวสองสามเทื่อ ยกมือขะยี้ตา ลมฝนหายตัวไปไหนแล้วละ ต้นหายโศกใบหนาดอกคล้ายดอกเข็มใกล้บันได คึดฮอดย่านอ เพิ่นเอามาแต่เมืองสะหวัน คราวไปไหว้พระธาตุอิงฮัง ก่อนลาวสิจากไปแค่สามปี นกตัวหนึ่งเกาะอยู่บนช่อดอกแดงอมเหลืองคล้ายพุ่มดอกเข้ม นั่นมันนกจาบคาตัวเขียวแน่เลย ที่เขาเคยขี่ควายซมซื่นตอนดำนาแล้วสมัยเป็นเด็กน้อย แม่นแท้ โอ้ มันมาเป็นฝูงนี่ พวกมันบินพรึบตรงมาแล้ว มันส่อยกันยกโตข้อยเข้าไปใต้ตะล่างเฮือน อ้าว รถข้อยหายไปแล้ว แท้ๆ เลย มันกลายเป็นควาย นกวางข้อยลงบนหลังบักหลังแป้นปีกแผ่นใหญ่ ว่าแล้วในมือขวาข้อยก็มีเชือกควายที่พับทบกันไว้เรียบร้อย มือซ้ายจับฟัดเชือกเทื่อหนึ่ง มันพาข้อยออกจากคอก มุ่งออกไปทางตะเว็นออก กำแพงปูนค่อยๆ จางหาย กลายเป็นทาง โอ้ทางดินทรายตั้งแต่มื้อเก่าก่อนนี่หน่า ไปเลย ไปกัน บักหลังแป้นปีก นั่นตาเว็นพวมขึ้นพอพุมผู่ ได้ยินบ่ เพลง...หมู่หญ้าตีนกับแก้ถืกฝนแลเขียวตระการ... เช้าแล้ว ไปกันนอ ไปกัน!
